Αφήνουμε σήμερα τη σειρά για τις Σχολές Ψαλτικής της Ιεράς Μητροπόλεως Δημητριάδος προκειμένου να δούμε κάτι σχετικά επίκαιρο. Θα επανέλθουμε σε αυτές στα επόμενα άρθρα μας.
Εορτάσαμε το περασμένο Σάββατο (18 Ιανουαρίου) τη Μνήμη ενός εκ των μεγαλυτέρων Πατέρων και Ιεραρχών της Εκκλησίας, του Αγίου Αθανασίου Πατριάρχου Αλεξανδρείας. Πρόκειται περί μεγίστου αγωνιστού και προμάχου της Ορθοδοξίας, ο οποίος εκδιώχθηκε αλύπητα από τους Αρειανούς αιρετικούς για τη σταθερή στάση και πίστη του στο Χριστολογικό και Τριαδολογικό Δόγμα. Αν δεν είχε οικονομήσει ο Κύριος την παρουσία και δράση του Αγ. Αθανασίου, είναι αμφίβολο εάν θα υπήρχε σήμερα Ορθοδοξία· βεβαίως, δεν υποτιμούμε τους αγώνες των λοιπών Ορθοδόξων Πατέρων.
Εντούτοις, ενώ οι αγώνες των Πατέρων κατά των αιρέσεων ήσαν διαρκείς και οι διωγμοί τους αδιάκοποι, είναι εντυπωσιακό, πώς έβρισκαν τον χρόνο να ασχοληθούν και να ορθοτομήσουν και επί άλλων θεμάτων τής Εκκλησίας – τα οποία ορισμένοι θεωρούν δευτερεύοντα, αλλά δεν είναι διόλου – όπως είναι η Θεία Λατρεία και η Ιερά Ψαλμωδία.
Οι Πατέρες έδειξαν ζωηρότατο ενδιαφέρον για τη διαμόρφωση της Λατρευτικής Πράξεως της Εκκλησίας, η οποία, «συνάζουσα επί το αυτό τους πιστούς», δίδει τον Τύπο επί γης της Κοινωνίας των Προσώπων της Αγίας Τριάδος. Έτσι, έσπευσαν να στολίσουν και να εξοπλίσουν τη Λατρεία με τις μεγάλες δωρεές τού Θεού προς τον Ελληνισμό, την Ορθόδοξο Υμνογραφία και την Ιερά Μουσική.
Ως γνωστόν, οι μεγαλύτεροι ιεράρχες (Μέγας Βασίλειος, Ιωάννης Χρυσόστομος, Γρηγόριος Θεολόγος, Γρηγόριος Νύσσης, Μέγας Αθανάσιος, Κλήμης Αλεξανδρείας, Εφραίμ ο Σύρος· ποιον να πρωτοθυμηθούμε) μίλησαν και έγραψαν για την Εκκλησιαστική Μουσική, διέκριναν την κοσμική μουσική από τη σεμνή προσευχητική υμνωδία, διέβλεψαν τον πρωταγωνιστικό ρόλο της Ψαλμωδίας στη Θεία Λατρεία ως χειραγωγικό και σωστικό μέσο και, ενθέρμως, υπεστήριξαν και διεμορφωσαν τη χρήση της στις Ορθόδοξες λατρευτικές συνάξεις.
Σε κάθε περίπτωση, μάλιστα, οι Πατέρες θέτουν το ζήτημα σε αγιοπνευματική βάση. Εφ’ όσον στην Εκκλησία τίποτε δεν τελείται και δεν προάγεται χωρίς την «τελειωτική» (= αυτή που τελειοποιεί) Δύναμη και Ενέργεια του Αγίου Πνεύματος, η εισαγωγή και χρήση της μουσικής στη Λατρεία δεν θα μπορούσε να αποτελεί τυχαία πράξη, «έργο χειρών ανθρώπων», επιλογή απερίσκεπτη ή πρόχειρη.
Έτσι, αντιλαμβάνεται και ο Μέγας Αθανάσιος την δωρεά αυτή, καθώς εξάγεται από το επόμενο απόσπασμα από το έργο του, Επιστολή προς Μαρκελίνον εις την ερμηνείαν των Ψαλμών, 27 – 28, ΒΕΠΕΣ 32, σελ. 26.
«Ώσπερ αρμονία τους αυλούς συντιθείσα μίαν την συμφωνίαν αποτελεί, ούτως, επειδή και εν τη ψυχή διάφορα κινήματα φαίνεται, και έστιν εν αυτή το λογίζεσθαι, και το επιθυμείν, και το θυμοειδές, εκ δε της τούτων κινήσεως και η των μελών γίνεται του σώματος ενέργεια, βούλεται ο λόγος μη ασύμφωνον είναι τον άνθρωπον εαυτώ μηδέ διάστασθαι προς αυτόν…
Ίν’ ουν μη τοιαύτη τις εν ημίν ταραχή γίνηται, θέλει την ψυχήν ο λόγος έχουσαν Χριστού νουν, ως είπεν ο Απόστολος, τούτω καθηγεμόνι χρήσασθαι και εν τούτω των μεν εν αυτή παθητικών κρατείν, των δε του σώματος μελών άρχειν, εις το υπακούειν τω λόγω. ίνα, ως εν αρμονία το πλήκτρον, ούτως αυτός ο άνθρωπος ψαλτήριον γενόμενος, και τω πνεύματι προσέχων ολοκλήρως, και πάσι τοις μέλεσι και τοις κινήμασι υπακούη και δουλεύη τω βουλήματι του Θεού.
Της δε τοιαύτης των λογισμών αταραξίας και ακύμονος καταστάσεως εικών και τύπος εστίν η των Ψαλμών εμμελής ανάγνωσις. Ώσπερ γαρ τα της ψυχής νοήματα γνωρίζομεν και σημαίνομεν δι’ ων προσφέρομεν λόγων, ούτως, της πνευματικής εν ψυχή αρμονίας την εκ των λόγων μελωδίαν σύμβολον είναι θέλων ο Κύριος, τετύπωκεν εμμελώς τας ωδάς ψάλλεσθαι, και τους ψαλμούς μετ’ ωδής αναγινώσκεσθαι».
Αν και δεν είμαστε φιλόλογοι, θα αποπειραθούμε μια απόδοση στη νεοελληνική, και ό,τι είναι εσφαλμένο, παρακαλούμε, ας μας το επισημάνουν οι ειδικοί.
«Καθώς η αρμονία, η οποία συντίθεται από αυλούς, αποτελεί μία συμφωνία (ένα καλοκουρδισμένο και αρμονικό σύνολο), έτσι, επειδή και στην ψυχή παρατηρούνται διάφορες «κινήσεις» (ενέργειες) και συνυπάρχουν σε αυτήν το λογιστικόν (ο νους, που κυβερνά τον άνθρωπο), το επιθυμητικόν (αυτό που συνειδητοποιεί τις ανάγκες του σώματος, τις επιζητεί, τις επιθυμεί) και το θυμοειδές (αυτό που παράγει τα συναισθήματα) και με βάση την «κίνηση» αυτών των τριών πραγματοποιείται κάθε ενέργεια του σώματος, θέλει ο «λόγος» να μην είναι ο άνθρωπος ασύμφωνος προς τον ίδιο του τον εαυτό, ούτε να υπάρξει διάσταση (και διάσπαση) μέσα του…
Γι’ αυτό λοιπόν, για να μην επέλθη τέτοια ταραχή σε μας, ο «λόγος» θέλει να έχει η ψυχή Νουν Χριστού, όπως είπε και ο Απόστολος, και τον Νουν αυτόν να τον χρησιμοποιεί με τρόπο ηγεμονικό (εξουσιαστικό, κυβερνητικό, καθοδηγητικό), και με αυτόν τον Νουν Χριστού να συγκρατεί τα πάθη του, να εξουσιάζει και να καθοδηγεί τα μέλη του σώματός του και να υπακούει στην λογική. Ώστε, όπως λειτουργεί στην αρμονία (στην μουσική) το πλήκτρο (το όργανο που ενεργοποιεί την ηχητική πηγή και παράγεται ήχος), έτσι κι αυτός ο ίδιος ο άνθρωπος, όταν γίνει «Ψαλτήριον» (όταν γίνει ολόκληρος ένα μουσικό όργανο για την ανύμνηση τού Αγίου Τριαδικού Θεού), τότε και προσέχει ολοκληρωτικά με το πνεύμα του στο Άγιο Πνεύμα, και με όλα τα μέλη του υπακούει στις Ενέργειες Αυτού και δουλεύει στο Θέλημα τού Θεού.
Αυτής της αταραξίας των λογισμών και της ακλόνητης καταστάσεως των σκέψεων Τύπος είναι η εμμελής ανάγνωση των Ψαλμών (δηλαδή, η ανάγνωση των Ψαλμών με μέλος, ή η ψαλμώδηση των Ψαλμών). Διότι όπως γνωρίζουμε τα νοήματα, τις έννοιες της ψυχής μας και σημειώνουμε τους λόγους που προφέρουμε, έτσι και ο Κύριος, θέλοντας η μελωδία των λόγων να είναι σύμβολο της πνευματικής αρμονίας της ψυχής, έδωσε Τύπο (τάξη, οδηγία) οι μεν Ωδές να ψάλλονται με μέλος και οι Ψαλμοί να αναγινώσκονται μελωδικώς».
(Αφιερωμένο σε όλους τους πανηγυριστές της ενορίας του Αγ. Αθανασίου Ριζομύλου)
Πηγή : Εφημερίδα Θεσσαλία https://e-thessalia.gr/o-megas-athanasios-gia-tin-psalmodia-kai-toys-psallontes/