Στα δύο προηγούμενα άρθρα της στήλης αυτής αναφέρθηκα εν εκτάσει στο 9ο Διεθνές Συνέδριο τού Ιδρύματος Βυζαντινής Μουσικολογίας τής Ι. Συνόδου τής Εκκλησίας τής Ελλάδος με θέμα «Σχολές – Σχολεία και Πρόγραμμα – Διδασκαλία τής Βυζαντινής Μουσικής – Ψαλτικής Τέχνης», το οποίο διεξήχθη στη Θεσσαλονίκη από 28.11 – 01.12.2024. Το σημερινό άρθρο προέρχεται από την επιστημονική μου ανακοίνωσή στο Συνέδριο, με τίτλο «Σχολές Βυζαντινής Μουσικής στην Ι. Μητρόπολη Δημητριάδος προ της εποχής Εμμανουήλ Χατζημάρκου».
Προ 15ετιας περίπου είχε παρουσιάσει στο περιοδικό «Εν Βόλῳ» η έρευνά μου για την Ψαλτική Τέχνη στην Μαγνησία, όπου παρέθεσα όσα στοιχεία είχα συγκεντρώσει, κυρίως, από τις προσωπικές συνεντεύξεις με παλαιούς διδασκάλους Ψαλτικής τής περιοχής μας. Η έρευνα εκείνη απεκάλυψε δύο πολύ σημαντικά στοιχεία:
α’) Στενή επαφή τής Μαγνησίας με το Οικουμενικό Πατριαρχείο και το Άγ. Όρος σε ό,τι αφορά την Ψαλτική και παραλλήλως, επιρροή τής Σμυρναίικης ψαλτικής παράδοσης, η οποία έφθανε εδώ μέσω συναλλαγών με τη Μ. Ασία και τα νησιά του Αν.Αιγαίου, αργότερα δε λόγω τού μικρασιατικού ξεριζωμού. Η ζύμωση των ανωτέρω ρευμάτων άφησε ως προίκα στην Μαγνησία το χαρακτηριστικό τοπικό Ψαλτικό Ύψος, το οποίο συνδυάζει τα εξαιρετικά στοιχεία αυτών των παραδόσεων.
β’) Λειτουργία τριών επισήμων Σχολών Βυζαντινής Μουσικής τής Μητροπόλεως Δημητριάδος (η πρώτη ήδη στα 1923), πριν από την τετάρτη, η οποία ιδρύθηκε από τον Μανώλη Χατζημάρκο στα 1948 και λειτουργεί αδιάκοπα ως σήμερα. Η προσωπικότητα τού Χατζημάρκου κυριάρχησε στον Βόλο και δημιούργησε «Σχολή», όμως λησμονήθηκε όλη η προγενέστερη ψαλτική παράδοση, η οποία όχι μόνο δεν είναι ευκαταφρόνητη, αλλά αναδεικνύεται τεράστια, μακρόχρονη, αυθεντική και κυρίως αιτιολογεί το φαινόμενο «Χατζημάρκου». Το πλήθος των παλαιών διδασκάλων τής Ψαλτικής στη Μαγνησία έπεσε στην λήθη· το μνημόσυνό τους λησμονήθηκε· η πρέπουσα προς αυτούς τιμή απεμπολήθη· ακόμη και οι απόγονοί τους αγνοούν το μέγεθος της προσφοράς των προγόνων τους, το μελοποιητικό και διδακτικό τους έργο.
Α’ Σχολή Βυζαντινής Μουσικής (1923 – 1925) επί Μητροπολίτου Γερμανού Μαυρομμάτη (1907 – 1935). Η σύγχρονη ιστορία τής Μητροπόλεως Δημητριάδος είναι πρόσφατη, από τα τέλη τού 19ου αἰ. κι εξής, η δε επίσημη διδασκαλία τής Ψαλτικής με την μορφή συγκροτημένων Σχολών είναι φυσικά συνδεδεμένη με την ιστορία της τοπικής Εκκλησίας.
Πληροφορίες περί επισήμου Σχολής Βυζαντινής Μουσικής στη Δημητριάδα καταφθάνουν από το α’ τέταρτο τού 20ού αιώνα. Σύμφωνα με αυτές, η Α’ Σχολή ιδρύθηκε τον Απρίλιο τού 1923 από τον τότε Μητροπολίτη Δημητριάδος Γερμανό Μαυρομμάτη (1859-1944), είχε καλή οργάνωση, σπουδαίο Διευθυντή και διδασκάλους με βαθιές ρίζες στην Πατριαρχική και εν γένει Κωνσταντινουπολίτικη Ψαλτική Παράδοση, αλλά και στην Αγιορείτικη.
Ο Δημητριάδος Γερμανός, δυναμικός και χαρισματικός Ιεράρχης, είναι κυρίως γνωστός για την εμπλοκή του στο παλαιοημερολογητικό ζήτημα. Χειροτονήθηκε Μητροπολίτης Δημητριάδος τον Αύγουστο τού 1907 και παρέμεινε έως τον Ιούνιο τού 1935, οπότε δικάστηκε από Εκκλησιαστικό Δικαστήριο για την συμμετοχή του στα «παλαιοημερολογητικά», καθαιρέθηκε και εξορίστηκε στην Μονή Παναγίας Χοζοβιωτίσσης Αμοργού. Ο Γερμανός είναι επίσης γνωστός για τους αγώνες του για διευθέτηση τού ζητήματος επιλογής, διορισμού και μισθοδοσίας των Ιεροψαλτών και των Νεωκόρων από την Εκκλησία και όχι από την Πολιτία.
Στην Α’ Σχολή ο Γερμανός διώρισε Διευθυντή τον μουσικώτατο και καλλιφωνότατο, διάκονο τότε, Κωνσταντίνο Κατσώλα, του Σωκράτους, από το Άνω Βαθύ Σάμου (γέννηση, 1882), περίφημο διδάσκαλο και μελοποιό με πλουσιώτατο μελοποιητικό έργο. Ο Κωνσταντίνος Κατσώλας το 1900, σε ηλικία 18 ετών, πήγε στην Κωνσταντινούπολη, όπου σπούδασε Βυζαντινή Μουσική. Το πτυχίο του υπέγραψαν στις 28/4/1905 οι μουσικοδιδάσκαλοι Ιάκωβος Ναυπλιώτης, Κωνσταντίνος Κλάββας, Φώτιος Παπαδόπουλος και Πολυχρόνης Παχείδης.
Παραλλήλως, ως διδασκάλους και εποπτεύοντες τής Σχολής ο Γερμανός διώρισε τον σπουδαίο Σίφνιο μουσικοδιδάσκαλο και εξαίρετο μελουργό Γεώργιο Ψυχούλη (γέννηση, 10 Αυγούστου 1846), τον Αναγνώστη Ιωάννη Κοντόπουλο από τον Άνω Βόλο (γέννηση, 5 Δεκεμβρίου 1858) και τον μουσικώτατο ιερέα Στέφανο Ζήτη, τού Λεωνίδου, από τις Νιγάδες της Βορείου Ηπείρου. Εξ αυτών,
– ο Γεώργιος Ψυχούλης υπήρξε μαθητής στην Κωνσταντινούπολη και Δομέστικος τού Άρχοντος Πρωτοψάλτου τής Μ.Χ.Ε. Γεωργίου Ραιδεστινού τού Β’·
– ο Αναγνώστης Ιωάννης Κοντόπουλος διδάχθηκε την Ψαλτική από τον Αγιορείτη Ιερομόναχο Διονύσιο, γεγονός καθοριστικό στη διαμόρφωση του ιεροψαλτικού του ύφους και ήθους, ενώ για ένα διάστημα εργάστηκε ως υπάλληλος στην Κωνσταντινούπολη, όπου είχε ευκαιρία να έλθη σε επαφή με την ψαλτική παράδοση του Οικουμενικού Πατριαρχείου (στοιχείο το οποίο αποτυπώνεται και στο μελοποιητικό του έργο)·
– ο δε ιερεύς Στέφανος Ζήτης, σύμφωνα με μαρτυρίες σε αυτόγραφα τού μαθητή του Κων/νου Γαβρίνη εκ Τσαγκαράδας, υπήρξε άριστος μαθητής του Κωνσταντίνου Ψάχου στο Ωδείο Αθηνών.
Δυστυχώς, η Α’ Σχολή τού Γερμανού έκλεισε πρόωρα το 1925, όπως λέγεται λόγω οικονομικών δυσχερειών. Προσωπικά, θα αποτολμήσω μία υπόθεση για την αιτία που η Σχολή εκείνη έκλεισε: Το 1924 ήλθε από την Κωνσταντινούπολη και εγκαταστάθηκε στο Βόλο ο περίφημος Πρωτοψάλτης Αλέξανδρος Μαργαριτόπουλος, του Νικολάου (γέννηση, το 1900), μαθητής τού Γιάγκου Βασιλειάδη και τού Ιακώβου Ναυπλιώτου, συνεργάτης των Θεοδοσίου Γεωργιάδη και Ευσταθίου Βιγγόπουλου, για κάποιο δε διάστημα Δομέστικος στον Πατριαρχικό Ναό. Από το πλήθος των Ιεροψαλτών τού Βόλου οι οποίοι εσεμνύνοντο να λένε ότι υπήρξαν μαθητές του Μαργαριτόπουλου, εικάζω ότι η φήμη και η λάμψη του ανδρός, που εδίδασκε την Ψαλτική ιδιωτικώς, έφερε λειψανδρία στην Σχολή τής Μητροπόλεως, η οποία το 1925 οδηγήθηκε σε κλείσιμο.
Συνεχίζεται
Πηγή : Εφημερίδα Θεσσαλία https://e-thessalia.gr/scholes-vyzantinis-moysikis-tis-mitropolis-dimitriados-pro-tis-epochis-emmanoyil-chatzimarkoy/
