Ο πρωτοψάλτης και μουσικοδιδάσκαλος Νικόλαος Ι. Κακουλίδης, όπως μαθαίνουμε από τη βιογραφία του, που μας εμπιστεύθηκε ο μαθητής του Γεώργιος Δάλκος από το Αιγάλεω, γεννήθηκε στην Πήλιγκα της Ρωσίας το 1919 από Πόντιους γονείς. Αυτοί είχαν καταφύγει εκεί από τον Πόντο μετά τους διωγμούς τής δεκαετίας τού 1910. Μέσα στη δεκαετία 1920-1930 η οικογένεια Κακουλίδη εγκαταστάθηκε στη Δράμα, όπου ο νεαρός Νικόλαος μαθήτευσε (1936-1937) στον τότε πρωτοψάλτη Δράμας Νικόλαο Παπαγεωργίου. Σε ηλικία 20 ετών ο Νικόλαος κατέβηκε στην Κατερίνη και έψαλλε ως πρωτοψάλτης στον Μητροπολιτικό Ναό. Τον Σεπτέμβριο του 1957 πήγε στην Αθήνα. Διορίστηκε πρωτοψάλτης στον Ιερό Ναό Εσταυρωμένου Αιγάλεω, όπου παρέμεινε ώς το 1962. Στο διάστημα αυτό, δημιούργησε με τον αδελφό του Γεώργιο Κακουλίδη μία αξιόλογη Βυζαντινή Χορωδία, με την οποία πραγματοποιούσαν συναυλίες, αλλά ηχογραφούσαν και εκπομπές για την Εθνική Ραδιοφωνία. Μεταξύ 1962-1967 ο Νικόλαος έψαλλε στην Αγία Βαρβάρα Πατησίων. Το 1968 έφυγε για τις ΗΠΑ, έπειτα από πρόσκληση του Αρχιεπισκόπου Ιακώβου, ο οποίος τον ανακήρυξε πρωτοψάλτη Βορείου και Νοτίου Αμερικής. Ο θάνατος βρήκε τον Νικόλαο στις ΗΠΑ το 1982, σε ηλικία 62 ετών.
Στις 18 Οκτωβρίου 2024 πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο «Γιάννης Ρίτσος» τού Δήμου Αιγάλεω τιμητική εκδήλωση για τον σπουδαίο ιεροψάλτη, η οποία διοργανώθηκε από τη Δημοτική Βιβλιοθήκη Αιγάλεω, τις Εκδόσεις Κακουλίδη και από μαθητές τού Κακουλίδη. Στην εκδήλωση που τίμησαν με την παρουσία τους ο δήμαρχος Αιγάλεω Λάμπρος Σκλαβούνος, πολλοί επίσημοι και πλήθος κόσμου, κύριοι ομιλητές ήταν ο φιλόλογος Γεώργιος Δάλκος, εκ των μαθητών τού Νικολάου Κακουλίδη, και ο συντάκτης του παρόντος άρθρου.
Αντιγράφω από το Δελτίο Τύπου, το οποίο δημοσιεύθηκε στην τοπική εφημερίδα «ΑΙΓΑΛΕΩ Η πόλη μας» (Τετάρτη 23 Οκτωβρίου 2024, έτος 21ο, φύλλο 910, σελ. 2). Συντάκτης αυτού ο επίσης μαθητής τού Νικολάου Κακουλίδη και φιλόλογος Χρίστος Δάλκος:
«Οι ομιλητές αναφέρθηκαν, μεταξύ άλλων, στη συμβολή του Νίκου Κακουλίδη στη διερεύνηση πλευρών της ιστορίας και θεωρίας της Βυζαντινής Μουσικής, καθώς και στην πρότασή του για υιοθέτηση της καλουμένης «Ομαλής Παρασημαντικής», ενός είδους απλοποίησης της βυζαντινής μουσικής σημειογραφίας, πρόταση που τελικά δεν έγινε δεκτή από την Ιερά Σύνοδο. Το κοινό είχε την ευκαιρία να ακούσει παλαιές ηχογραφήσεις βυζαντινών ύμνων, ψαλλομένων από τον Νίκο Κακουλίδη, και να εκτιμήσει όχι μόνο το απαράμιλλο καλλιφωνικό του τάλαντο, αλλά και την εξέχουσα μουσική του ιδιοφυία, που εμπλούτισε τη ζώσα εκκλησιαστική μουσική παράδοση με νέες συνθέσεις, μη αφιστάμενες, ωστόσο, από το πατροπαράδοτο πνεύμα της. Ακολούθως, δεκαμελής χορός ψαλτών, υπό τη διεύθυνση του Αιγαλεώτη Γιάννη Μούση, πρωτοψάλτη στον Ι. Ναό της Μεταμορφώσεως του Σωτήρος Μοσχάτου, απέδωσε συνθέσεις βυζαντινών ύμνων τού Νίκου Κακουλίδη».
Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε με αφορμή την επανέκδοση του βιβλίου του Νίκου Κακουλίδη «Ο Ιεροψάλτης», για το οποίο αξίζει να γράψουμε δυο λόγια:
Η έκδοση είναι χαρτόδετη με πλαστικοποιημένο εξώφυλλο από καλής ποιότητος σκληρό χαρτί. Η εμφάνισή του φέρει την μεγαλοπρέπεια των παλαιών ψαλτικών κωδίκων. Το εμπρόσθιο εξώφυλλο έχει φόντο σκούρου κόκκινου χρώματος, στον οποίο αποτυπώνεται ένα χρυσό, περίτεχνο περίγραμμα με ανθίδια και ελικοειδείς απολήξεις που σχηματίζουν Σταυρούς. Μέσα στο πλαίσιο, λιτά, απέριττα σημειώνονται ο συγγραφεύς και ο τίτλος του βιβλίου με βυζαντινή γραμματοσειρά, ο τόπος, το έτος εκδόσεως και μία αρχαιοελληνική τρίχορδη Κιθάρα.
Στην εσωτερική προμετωπίδα του βιβλίου δημοσιεύεται μία παλαιά ολόσωμη φωτογραφία ενός αμούσακου παιδαρίου, του Νικολάκη Κακουλίδη, ντυμένου με μαύρο ιεροψαλτικό ράσο, όρθιου προ ενός ιεροψαλτικού αναλογείου. Από κάτω σημειώνεται ως «λεζάντα» η συγκινητική φράση, «Η διαδοχή εις το ιερόν αναλόγιον από γενεάς εις γενεάν».
Το περιεχόμενο της εκδόσεως είναι εντυπωσιακό. Αποτελείται από 4 ενότητες:
Στην α’ ενότητα την Προλογική, παρατίθενται: Πίναξ Περιεχομένων του βιβλίου· Πρόλογος του επανεκδότου, αειμνήστου Γεωργίου Ι. Κακουλίδου· φωτογραφία της Βυζαντινής Χορωδίας των Αφών Κακουλίδη με ένδεκα ρασοφορούντα άρρενα μέλη νεαράς ηλικίας· Σημείωση με πληροφορίες για την α’ και β’ έκδοση· και Πρόλογος της α’ εκδόσεως που υπογράφει ο συγγραφεύς και μελογράφος του βιβλίου Νικόλαος Κακουλίδης.
Την β’ ενότητα την Εισαγωγική – Ιστορικοθεωρητική, καταλαμβάνει μία λίαν εντυπωσιακή για την εποχή της και περισπούδαστη -ακόμη και σήμερα- μελέτη του Νικολάου Κακουλίδου για την ιστορική εξέλιξη της Βυζαντινής και μετα-Βυζαντινής Ψαλτικής Τέχνης και της Σημειογραφίας της από τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες έως τον 20ό αιώνα. Η μελέτη αυτή δεν έχει καμία σχέση με τις γέμουσες ιστορικών λαθών και ανακριβειών που αλληλοαντιγράφονται στα τρέχοντα Θεωρητικά Εγχειρίδια Ψαλτικής. Η εν έτει 1965 μελέτη τού Κακουλίδη είναι σοβαρότατη, έχει πολλά και βαθιά επιστημονικά ερείσματα, μαρτυρά δε συγγραφέα με πνεύμα ανήσυχο, διερευνητικό, πρωτοποριακό για την εποχή του, με πολύ καθαρή ματιά.
Η γ’ ενότητα, η Ψαλτική, αποτελεί το μουσικό και κυρίως μέρος τού βιβλίου, με κλασικά μέλη τού Όρθρου των Κυριακών (από τα Εξαποστειλάρια έως τα Εωθινά Δοξαστικά) και της Λειτουργίας (από τα Αναστάσιμα Απολυτίκια έως το «Άξιον εστιν…»). Όλες οι μελοποιήσεις παρατίθενται με την απλουστευμένη «Ομαλή Παρασημαντική», που εισηγήθηκε ο Κακουλίδης.
Τέλος, η δ’ ενότητα, η Θεωρητική, επιγράφεται «Εισαγωγή εις την Εκκλησιαστικήν Μουσικήν». Αποτελεί ένα συνοπτικό, αλλά πλήρες Θεωρητικό, όπου εξηγούνται οι Φθόγγοι, οι Κλίμακες, οι Ήχοι, και τα Σημαδόφωνα της Ψαλτικής. Ο τίτλος «Εισαγωγή…», όχι τυχαίος, παραπέμπει στα Εισαγωγικά Εγχειρίδια της Νέας Μεθόδου Αναλυτικής Σημειογραφίας (1814 κ.εξ.) των Χρυσάνθου εκ Μαδύτων, Γρηγορίου πρωτοψάλτου, Χουρμουζίου Χαρτοφύλακος, Αποστόλου Κώστα και άλλων.
Συνεχίζεται
10 Νοεμβρίου, 2024
