Στις 29 Αυγούστου 2024 συμπληρώνονται ήδη τέσσερις μήνες χωρίς τον αείμνηστο λογιώτατο Σκοπελίτη ιερέα π. Κωνσταντίνο Ν. Καλλιανό, ο οποίος αιφνιδίως εκοιμήθη τη Μεγάλη Δευτέρα 29 Απριλίου, αφήνοντας ένα δυσαναπλήρωτο κενό στην εκκλησιαστική, πνευματική και επιστημονική ζωή της Σκοπέλου. Κατά τη δεκαετία του 1990, διασταυρωνόμασταν συχνά -τυχαία πάντοτε- με τον μακαριστό π. Κων/νο στο Τμήμα Χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης τής Ελλάδος -στην Αθήνα, στα Προπύλαια- εγώ μεν αναζητώντας μουσικά χειρόγραφα Ψαλτικής, εκείνος δε εντρυφώντας στις πηγές τις σχετικές με την αγαπημένη του Σκόπελο. Εθαύμαζα, έκτοτε, τον ακάματο λευΐτη και τόσο σπουδαίο ερευνητή, όχι μόνο για το πλούσιο και πολύπλευρο έργο του, αλλά, κυρίως, για τη βαθιά σεμνότητά του. Η γνωριμία μας εξελίχθηκε σε αμοιβαία εκτίμηση, είχα δε την ευλογία να επισκευθώ την οικία του στη Χώρα της Σκοπέλου, όπου απήλαυσα Αβρααμιαίας υποδοχής και φιλοξενίας, όπως, άλλωστε, όλοι όσοι διέρχονταν το κατώφλι της.
Αλλά, καμαρώνω και για ένα ακόμη λόγο: Ο π. Κων/νος ήταν απόφοιτος τής Σχολής (Ανωτέρα ακόμη τότε), στην οποία ο Κύριος με αξίωσε να διακονώ τα τελευταία 14 έτη.
Σήμερα, λοιπόν, αντί άλλου δικού μου κειμένου, θα αναδημοσιεύσω μια σύντομη μελέτη τού μακαριστού πρωτοπρεσβυτέρου για την νεώτερη ψαλτική παράδοση τής Σκοπέλου, την οποία μού ενεπιστεύθη και την δημοσίευσα επ’ ονόματί του στο περιοδικό ΕΝ ΒΟΛΩ τον Δεκέμβριο του 2009 (διπλό τεύχος, 34ο -35ο, σελ. 37 – 39), με τίτλο: «Ιστορικό σχεδίασμα γύρω από την Ψαλτική Τέχνη στη Σκόπελο (ΙΗ΄ – αρχές Κ΄ αι.)». Ο π. Κων/νος ξεκινούσε την εργασία του με την φράση «Μνημόσυνο Αλεξάνδρου παπα-Νικολάου Ξανθούλη, Ιεροψάλτη». Παραθέτω αυτούσιο το υπόλοιπο κείμενο στη μνήμη τού πατρός.
«Για την ψαλτική τέχνη στη νήσο Σκόπελο είναι αλήθεια ότι λιγοστές ειδήσεις έχουμε μέχρι σήμερα, επειδή ελάχιστα έχουν γραφεί σχετικά με το θέμα αυτό της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Γι’ αυτό εδώ θα αρκεστώ στο να παρουσιάσω κάποιες ειδήσεις, κυρίως αθησαύριστες ή και άγνωστες, μήπως τύχουν κάποιας επεξεργασίας από ειδικούς, ώστε να φωτιστεί κι αυτή η παράδοση της Σκοπέλου.
Από τα πρώτα τα ονόματα ιεροψαλτών που γνωρίζουμε στη Χώρα της Σκοπέλου κατά τον 18ο αι. είναι του Ευαγγελινού Παναγιώτου Βαηνόγλους, Νοτάριου και Πρωτοψάλτη στην Επισκοπή, στον ναό τής Γεννήσεως τού Χριστού, του ιερομονάχου Δαυίδ, τον οποίο και θεωρώ κτήτορα του ναού των Τριών Ιεραρχών της Χώρας και του Παύλου ιερέως, άγνωστο, μέχρι σήμερα, πού.
Αργότερα, τον 19ο αι., έχουμε ίδρυση Σχολής «διά να μάθουν τα μουσικά», στο κελλί τής ενοριακής εκκλησίας Παναγίας Φανερωμένης, γύρω στα 1824 – 1825. Εκεί πιστεύω ότι μαθήτευσε και ο Γιαννιός Νικολαΐδης, δημογέροντας, ειρηνοδίκης και συμβολαιογράφος, μουσικό χειρόγραφο του οποίου σώζεται στο αρχείο του γιατρού Δημ. Αλ. Βαλσαμάκη. Για την ιστορία σημειώνω δε, ότι ο Γιαννιός Νικολάου ή Νικολαΐδης ήταν γιος τού Νικολάκη Χατζησταμάτη, του γνωστού «Χατζόπουλου» του Παπαδιαμάντη.
Εκείνη την εποχή βρίσκεται στην Σκόπελο ο ιερομόναχος Γρηγόριος Μήττας, δάσκαλος στο νησί του και στη Σκιάθο, αλλά και γνώστης τής ψαλτικής κι ο παπα-Συμεών από τη Λέσβο, που διαμένει στο κελλί δίπλα στον όσιο Αθανάσιο τον Αθωνίτη (Αηνάθανα). Αργότερα, συγκεκριμένα μετά το 1835, ψάλτη στη Φανερωμένη συναντούμε τον μοναχό Ευθύμιο τον Ίμβριο, αγιογράφο και διάδοχο τής συνοδείας των αγιογράφων Γαλατσάνων.
Στα τέλη του 19ου αι. εγκαθίσταται στη Μονή Προδρόμου ο Γέρων Σωφρόνιος Κεχαγιόγλου, ο οποίος προηγουμένως, με την προτροπή των δύο Αλέξανδρων, Παπαδιαμάντη και Μωραϊτίδη, είχε διακονήσει ως ηγούμενος στη Μονή Ευαγγελισμού, στη Σκιάθο. Ο Σωφρόνιος ήταν αγιορείτης και φίλος του Αγίου Νεκταρίου. Μαζί του δε ήλθαν στον Πρόδρομο και οι μοναχοί Γαβριήλ και Σίλβεστρος Μονοκρούσης.
Ο Σίλβεστρος, αγιορείτης μοναχός κι ο ίδιος, ήταν βαθύς γνώστης τής Βυζαντινής μουσικής, αφού διετέλεσε και μαθητής τού Κλεομένους Αθήνη, ίσως δε και του Ανθίμου ιεροδιακόνου του Λιάππη. Έτσι ερχόμενος στη Σκόπελο συστήνει Σχολή Βυζαντινής μουσικής στο μοναστήρι τού Προδρόμου, στην οποία μαθήτευσαν αρκετοί Σκοπελίτες, όπως ο Πούλιος Ματσάτσος, ο Δημητράκης Ν. Γαλατσάνος, αδελφός τής μετέπειτα καθηγουμένης τής Μονής τού Προδρόμου Ξένης Μοναχής -πνευματικού αναστήματος του Γέροντος Σωφρονίου-, ο Αδάμ Αδάμ, ο Ιωάννης Καρύδας, αλλά και ο εφημέριος του ναού τής Γεννήσεως τού Χριστού τής Χώρας, παπα-Τριαντάφυλλος παπα-Ιωάννου Σκυριανός.
Ο Δημ. Γαλατσάνος και ο Αδάμ Αδάμ πρέπει να ήσαν επιμελείς μαθητές, γιατί σώζονται κάποια χειρόγραφά τους. Πάντως ένα είναι γεγονός, ότι η Σχολή τροφοδότησε όλα τα αναλόγια των ενοριακών ναών της Χώρας. Έτσι, ο Γαλατσάνος ψάλλει στη Φανερωμένη, ο Ματσάτσος και ο Αδάμ στον Χριστό, ο Καρύδας στον Άγιο Σπυρίδωνα κ.λπ. Η Σχολή αυτή λειτούργησε μέχρι την κοίμηση του Γέροντος Σιλβέστρου, στις 20 Φεβρουαρίου 1922.
Στη Γλώσσα τώρα, το κεφαλοχώρι της Σκοπέλου, έχουμε την παρουσία κάποιων ιερωμένων που ήσαν γνώστες της Βυζαντινής Μουσικής, όπως του ιερομονάχου Αντωνίου από τα Άγραφα, εφημερίου τού ναού τής Κοιμήσεως από το 1833 και μετά, του Γλωσσιώτη ιεροδιακόνου Διονυσίου Διαμαντή ή Πασούλη, στα τέλη του 19ου αι., που μόνασε στη μονή Ξηροποτάμου και φυσικά του αρχιμανδρίτου. Νικηφόρου Μωραϊτάκη ή παπα-Χιώτη, εφημερίου στο ναό Κοιμήσεως τής Θεοτόκου. Στη βιβλιοθήκη αυτού τού ναού σώζονται ένας χειρόγραφος Μουσικός Κώδικας του Αντωνίου ιερομονάχου και πολλά έντυπα μουσικά βιβλία του Μωραϊτάκη.
Στο Κλήμα, στην παλαιά εκκλησία των Αγ. Αναργύρων, σώζονταν ως τα τέλη τής δεκαετίας τού 1960 ένα χειρόγραφο με «μέθοδον μουσικής κατά το λεσβιακόν σύστημα», το οποίο σήμερα λανθάνει. Πάντως, εκεί διακόνησαν ο παπα-Νικόλαος Ξανθούλης και ο παπα-Ευάγγελος Διομής, γνώστες τής Βυζαντινής Μουσικής.
Τέλος, το 1768 πρωτοψάλτης στο Πρωτάτο του Αγίου Όρους, σύμφωνα με τα όσα μας παραδίδει ο Καισάριος Δαπόντε, ήταν ο παπα-Άνθιμος ο Σκοπελίτης.
Άραγε, θα βρεθεί κάποιος ρέκτης μουσόφιλος και ζηλωτής ερευνητής, να μπορέσει -με σύμβουλο τα παραπάνω- να μας δώσει μια πλήρη και λεπτομερή μελέτη, η οποία θα μας φωτίσει περισσότερο με πληρέστερα στοιχεία γύρω από την ψαλτική παράδοση στο νησί μας;».
Αιωνία σου η μνήμη, π. Κωνσταντίνε! Θα σου είμαστε πάντοτε ευγνώμονες! Ας έχουμε τις ευχές σου προς τον Κύριο!
Πηγή : Εφημερίδα Θεσσαλίαhttps: //e-thessalia.gr/tesseris-mines-choris-ton-p-konstantino-n-kalliano-afieroma-ston-aeimnisto-logiotato-skopeliti-ierea/
