“Τὸ παρὸν ἄρθρο, ἐπρόκειτο νὰ δημοσιευθεῖ τὴν Κυριακὴ τοῦ Πάσχα, ὰλλὰ δὲν κυκλοφόρησε ἡ ΘΕΣΣΑΛΙΑ λόγῳ ἀργείας.
Ἐδῶ ἀναρτᾶται ὡς μὴ δημοσιευμένο, διότι ἀποτελεῖ, τρόπον τινα, συνέχεια τοῦ σχετικοῦ ἄρθρου τῆς Μ. Παρασκευῆς.”
«Χριστός Ανέστη!» «Αληθώς Ανέστη!»
Δόξα τω Θεώ, πέρασε κι ετούτη η Μ.Εβδομάδα. Τί κι αν οι μέρες δεν περνούσαν γρήγορα, σα νά ’χαν μεγαλύτερη διάρκεια οι ώρες και τα λεπτά αυτών των τελευταίων έξι εικοσιτετράωρων, σαν κάποιο πονηρό πειραχτήρι να στεκόταν μπρος στους λεπτοδείκτες των ρολογιών, εμποδίζοντάς τους να προχωρήσουν. Δόξα τω Θεώ! Πάσχα Κυρίου! Να έφταιγε η πείνα και η ανυπομονησία μας, που η Μ.Εβδομάδα δεν περνούσε γρήγορα, ή όντως κάποιο πονηρό πειραχτήρι μάς έπαιζε; Μήπως έτρεμε την ώρα που θά ’ρθει η Ανάσταση και προσπαθούσε να την καθυστερήσει με κάθε μέσο; Όπως και νά ’χει, η Ανάσταση είναι γεγονός αδιαμφισβήτητο· θα ερχόταν ό,τι και αν γινόταν. Άλλωστε, κάθε Κυριακή Ανάσταση εορτάζουμε. Τί λέω; Ανάσταση ζούμε. Ακόμη περισσότερο, οποιαδήποτε μέρα, σε κάθε Λειτουργία Ανάσταση επιτελείται. Δόξα τω Θεώ!
Στο άρθρο τής Μ.Παρασκευής έγραψα μερικές διευκρινίσεις για τα γεγονότα τού Πάθους τού Θεανθρώπου. Λόγω μεγάλης έκτασης τού άρθρου δεν ήταν δυνατό να σημειώσω κάποια στοιχεία για τις Ακολουθίες των ημερών, εν πολλοίς άγνωστες. Ας τις δούμε:
– Η Εορτή της Αναστάσεως τού Λαζάρου είναι Δεσποτική Εορτή ή οποία «αποδίδεται»[1] το απόγευμα τής ίδιας ημέρας, δηλαδή, Σάββατο Λαζάρου απόγευμα, με την Ακολουθία τής Θ΄ Ώρας.
– Η Κυριακή των Βαΐων είναι επίσης Δεσποτική Εορτή που «αποδίδεται» το απόγευμα τής ίδιας ημέρας με τη Θ΄ Ώρα, τον Μεθέορτο Εσπερινό και το Μέγα Απόδειπνο. Όμως, επειδή το βράδυ τής Κυριακής τῶν Βαΐων καθιερώθηκε να τελείται ο Όρθρος τής Μ.Δευτέρας (Ακολουθία Νυμφίου), τα παραπάνω ξεχάστηκαν στην ενοριακή λατρευτική πράξη. Διασώζονται μόνο σε κάποια μοναστήρια.
– Το πρωί τής Μ.Δευτέρας τελείται Εσπερινός και Λειτουργία Προηγιασμένων Δώρων. Γεννάται το ερώτημα: Ποιας ημέρας είναι αυτός ο Εσπερινός; Είναι τής Μ.Δευτέρας, που θα έπρεπε να γίνει βράδυ Κυριακής Βαΐων, όπου έγινε ο Όρθρος; Μα, είπαμε ότι υπάρχει Μεθέορτος Εσπερινός Βαΐων. Μήπως είναι τής Μ.Τρίτης, που έπρεπε να τελείται Μ.Δευτέρα βράδυ και μεταφέρθηκε το πρωί τής ημέρας; Πολλοί το υποστηρίζουν αυτό. Όμως, σε αυτό τον πρωινό Εσπερινό ψάλλονται τα τροπάρια του Όρθρου που τελέστηκε αποβραδίς. Η θεματολογία τους αντλείται από τα γεγονότα τής Μ.Δευτέρας (Νυμφίος, Πάγκαλος Ιωσήφ, ξηρανθείσα συκή). Πώς μπορεί να είναι Εσπερινός Μ.Τρίτης.
– Το πρόβλημα προέκυψε διότι οι Ακολουθίες τής Μ.Εβδομάδος αποτελούν συμπίλημα δύο διαφορετικών παραδόσεων (ενοριακής από Κωνταντινούπολη ή Ιεροσόλυμα και μοναστηριακής), οπότε έχουμε δάνεια που επικαλύπτονται.
– Προσωπική άποψη εκφράζοντας, θα μπορούσε στις κοσμικές ενορίες ο Μεθέορτος Εσπερινός των Βαΐων να τελείται ως οιονεί Μικρός Εσπερινός τής ημέρας και ο Εσπερινός τής Μ.Δευτέρας να είναι ο κύριος Εσπερινός, που μετατίθεται Δευτέρα πρωί μαζί με Προηγιασμένη.
– Το ίδιο ισχύει για Μ.Τρίτη, Μ.Τετάρτη και Μ.Πέμπτη. Οι Εσπερινοί τους έχουν θεματολογία ίδια με τον Όρθρο τους, που τελείται αποβραδίς.
– Τελείως διαφορετικά, όμως, είναι τα πράγματα το πρωί τής Μ.Παρασκευής, οπότε τελούνται οι Μεγάλες Ώρες και ο Εσπερινός τής Αποκαθηλώσεως χωρίς Λειτουργία. Ποιάς ημέρας είναι αυτός ο Εσπερινός; Προσοχή· ενώ από Μ.Δευτέρα ως Μ.Πέμπτη ο πρωινός Εσπερινός είναι τής κυριωνύμου ημέρας, από Μ.Παρασκευή τα πράγματα αλλάζουν. Ο Εσπερινός τής Αποκαθηλώσεως θεωρητικά είναι ο Εσπερινός τού Μ.Σαββάτου (παρότι η Αποκαθήλωση και Θεόσωμος Ταφή τού Κυρίου έγιναν πριν τη δύση του ήλιου). Ο Εσπερινός αυτός έπρεπε να ψάλλεται Μ.Παρασκευή απόγευμα μαζί με Προηγιασμένη, ώστε Μ.Σάββατο πρωί να ΜΗΝ τελείται Θ.Λειτουργία.
– Το Μ.Σάββατο είναι «καταπαύσεως ημέρα», ημέρα σιωπής και αναμονής τής Αναστάσεως. Δυστυχώς, ο Εσπερινός που τελείται πρωί Μ.Σαββάτου είναι ο ΕΣΠΕΡΙΝΟΣ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ ΤΟΥ ΠΑΣΧΑ (!). Σε αυτόν ψάλλονται αναστάσιμα εσπέρια τροπάρια Α΄ Ήχου (εξού και επικράτησε να λέγεται -κακώς- «πρώτη Ανάσταση».) Έτσι όμως, από παρανόηση, ο λαός προσέρχεται στη Λειτουργία, κοινωνεί τών Αχράντων Μυστηρίων και νομίζει ότι, αφού κοινώνησε, μπορεί να καταλύσει τη νηστεία, τρώγοντας αρτύσιμα φαγητά ή και κρέας, ενώ ΤΟ Μ.ΣΑΒΒΑΤΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΜΟΝΟ ΣΑΒΒΑΤΟ ΤΟΥ ΧΡΟΝΟΥ ΠΟΥ ΔΕΝ ΤΡΩΜΕ ΟΥΤΕ ΛΑΔΙ (!).
– Ο Εσπερινός τής Αγάπης, ανήμερα την Κυριακή τού Πάσχα, είναι ο Εσπερινός τής Δευτέρας τού Πάσχα, δηλαδή, τής Δευτέρας τής Διακαινησίμου, γι’ αυτό σε αυτόν ψάλλονται τα αναστάσιμα εσπέρια τροπάρια τού Β΄ Ήχου.
– Από την Κυριακή τού Πάσχα ξεκινά η περίοδος τού Πεντηκοσταρίου, η οποία απλώνεται ως την Κυριακή τών Αγίων Πάντων, μια εβδομάδα μετά την Κυριακή τής Πεντηκοστής.
– Η Κυριακή τού Πάσχα είναι αφετηρία τριών Τελετουργικών Κύκλων: α΄) Ξεκινά η ανάγνωση των κατά Ιωάννην αγίου Ευαγγελίου περικοπών. β΄) Άρχεται η ανάγνωση αποστολικών περικοπών από το βιβλίο τών Πράξεων τών Αποστόλων. γ΄) Δρομολογείται και ο Κύκλος τής Οκτωηχίας (των οκτώ ήχων τής Ψαλτικής).
– Κάθε ημέρα τής Διακαινησίμου αλλάζει ο ήχος: Κυριακή τού Πάσχα, ήχος Α΄· Δευτέρα τής Διακαινησίμου, ήχος Β΄· Τρίτη, ήχος Γ΄· Τετάρτη, ήχος Δ΄· Πέμπτη, ήχος Πλάγιος Α΄· Παρασκευή, ήχος Πλάγιος Β΄· και Σάββατο, ήχος Πλάγιος Δ΄. Καταλιμπάνεται ο 7ος ήχος, ο Βαρύς, γιατί οι ήχοι είναι 8, αλλά οι ημέρες 7. Έτσι, από τον 6ο ήχο, τον Πλάγιο τού Β΄, πάμε στον 8ο, τον Πλάγιο τού Δ΄, για να κλείσει ο Κύκλος τής Οκτωηχίας. Όμως, η Εκκλησία δεν αδικεί· έχει ορίσει να ψάλλεται σε Βαρύ ήχο το Απολυτίκιο τής Κυριακής τού Θωμά.
– Κι ένα τελευταίο· η Μνήμη του Αγίου Γεωργίου, που θα τιμήσουμε αύριο, ΔΕΝ είναι κινητή εορτή. Είναι ακίνητη εορτή, γιατί έχει συγκεκριμένη ημερομηνία εορτασμού: 23 Απριλίου. Κίνητες είναι οι εορτές που δεν ξέρουμε τι ημερομηνία θα τύχουν κάθε χρόνο. Π.χ., δεν ξέρουμε τί ημερομηνία πέφτει Καθαρά Δευτέρα ή Κυριακή Ορθοδοξίας. Η εορτή τού Αη-Γιώργη είναι απλώς μεταφερόμενη, όταν το Πάσχα πέσει μετά τις 23 Απριλίου. Ομοίως, και οι άλλες Μνήμες Αγίων που μεταφέρονται να εορταστούν μετά το Πάσχα.
– Και με την ευκαιρία: Η Μνήμη τού Αγ.Γεωργίου δεν μεταφέρεται -όπως διαβάζουμε εδώ κι εκεί- επειδή η Ακολουθία του έχει αναστάσιμο χαρακτήρα. Μεταφέρεται, διότι στη Μ.Τεσσαρακοστή δεν γίνονται πανηγύρεις. Το ότι η Ακολουθία τού Αγίου έχει αναστάσιμο περιεχόμενο, οφείλεται στο ότι οι υμνογράφοι τής Εκκλησίας ήξεραν πως έτσι κι αλλιώς η Μνήμη του τελείται μετά το Πάσχα. (Δηλαδή, αν το Πάσχα τύχει προ της 23ης Απριλίου, ο Αη-Γιώργης εορτάζεται κανονικά στις 23. Αν το Πάσχα «πέσει» μετά την 23η, τότε η εορτή μεταφέρεται στη δεύτερη μέρα τού Πάσχα. Έτσι, οι υμνογράφοι συνέθεσαν ύμνους στον λαοφιλή Μεγαλομάρτυρα που να συνάδουν με το κλίμα τής πασχαλινής περιόδου.
«Χριστός Αληθώς Ανέστη!»
[1] Εκκλησιαστικός λειτουργικός όρος που σημαίνει, κλείνει, ολοκληρώνεται μια εορτή.
