Βρισκόμαστε ήδη στην Ε΄ Εβδομάδα των Νηστειών και όσο πλησιάζουμε το Πάσχα, τόσο η Εκκλησία προετοιμάζεται με μεγαλύτερη ένταση. Αυτή την εβδομάδα προσφέρει δυο μεγάλες και θαυμάσιες Ακολουθίες: Την ερχόμενη Παρασκευή την Δεσποτοθεομητορική εορτή του Ακαθίστου Ύμνου και την Πέμπτη την Ακολουθία του Μεγάλου Κανόνος, το περίφημο ποίημα του κορυφαίου υμνογράφου Αγ.Ανδρέου αρχιεπισκόπου Κρήτης (Δαμασκός, περ. 660 – Μυτιλήνη 740 μ.Χ.). Με τον Μεγάλο Κανόνα θα ασχοληθούμε σήμερα, με τα 250 και πλέον (!) τροπάρια [ο μέσος Κανών έχει συνήθως 24 έως 48 τροπάρια], αναζητώντας σε αυτόν την θεολογική έννοια της «Κλίμακος». Να πούμε, ότι ο Μέγας Κανών ψάλλεται δύο φορές την Μ.Τεσσαρακοστή: α΄) Σε τέσσαρα τμήματα, τις τέσσαρες πρώτες ημέρες της Καθαράς Εβδομάδος (από Καθαρά Δευτέρα έως Καθαρά Πέμπτη) μαζί με το Μέγα Απόδειπνο, και β΄) την Πέμπτη του Μεγάλου Κανόνος της Ε΄ Εβδομάδος των Νηστειών. [Ψάλλεται είτε την Τετάρτη εσπέρας μέσα στην Ακολουθία του Αποδείπνου, είτε την Πέμπτη πρωί μαζί με τον Όρθρο της ημέρας.] Το περιεχόμενο του Μ.Κανόνος δεν είναι δογματικό, αλλ’ αφηγηματικό· απαριθμούνται σε αυτόν όλα σχεδόν τα κορυφαία γεγονότα και πρόσωπα της Παλαιάς και της Καινής Διαθήκης, από Αδάμ έως Χριστού.
Ο μελωδός Ανδρέας ο Κρήτης [μελωδός καλείται ο υμνογράφος που μελοποιεί τα ποιήματά του] φέρνει τρεις φορές την εικόνα της Κλίμακας στον Μεγάλο Κανόνα. Αντίθετα από ό,τι συμβαίνει στα ποιήματα άλλων υμνογράφων (τα οποία -πρώτα ο Θεός- θα δούμε την ερχόμενη Κυριακή), ο Ανδρέας δεν συνδέει την έννοια της Κλίμακας με την Θεοτόκο. [Σε εκείνα, δηλαδή, η Κλίμαξ προεικονίζει και προτυπώνει την Θεοτόκο.] Αλλ’ ας περιοριστούμε σήμερα στον Μεγάλο Κανόνα.
«ΤηνΙακώβκλίμακαέγνως,ψυχήμου,δεικνυομένηναπόγηςπροςταουράνια·τίμηέσχεςβάσινασφαλήτηνευσέβειαν;»Εδώ, ο ποιητής υπενθυμίζει το όραμα που είδε ο Ιακώβ, όταν αποκαμωμένος από την πορεία του προς την Χαρράν ξάπλωσε να κοιμηθεί και είδε μια Κλίμακα από τη γη ως τον ουρανό, την οποία ανεβοκατέβαιναν Άγγελοι. Η Κλίμακα του Ιακώβ που ονοματίζεται στο παραπάνω τροπάριο συσχετίζεται από τον Ανδρέα με την ευσέβεια: Σε ελεύθερη απόδοση: «Ψυχήμου,τοήξερες ότι στον Ιακώβ φανερώθηκε Κλίμακα, η οποία στηριζόμενη στη γη έφθανε στον ουρανό. Εσύγιατίδενέλαβεςωςασφαλέςθεμέλιοτηςπροσωπικήςσουαναβάσεως τηνευσέβεια;»
Λίγο πιο κάτω, σε άλλο τροπάριο, ο ιερός Υμνογράφος δίνει περισσότερες εξηγήσεις για την Κλίμακα του Ιακώβ. Αναπτύσσει λεπτομερέστερα τους συγκεκαλυμμένους συμβολισμούς, πάντοτε, βεβαίως, εντός των λεκτικών και μετρικών ορίων που του επιβάλλονται από την ποιητική δομή του τροπαρίου. Διευκρινίζει: «Ηκλίμαξ,ηνείδεπάλαιομέγαςενΠατριάρχαις,δείγμα,ψυχήμου,πρακτικής υπάρχει επιβάσεως, γνωστικής τυγχάνει αναβάσεως· ει θέλεις ουν πράξει, και γνώσει και θεωρίαβιουν,ανακαινίσθητι.»Η Κλίμακα εκείνη, θεολογεί ο ποιητής, αποτελεί σημείο («δείγμα»), το οποίο μας υπενθυμίζει, ότι η αρετή στην πράξη είναι προϊόν μιας πορείας ανηφορικής (όπως ακριβώς το ανέβασμα βαθμίδα – βαθμίδα σε κάποια απότομη και επικίνδυνη Κλίμακα). Όταν, όμως, κανείς κατορθώνει τέτοια ανάβαση, αποκτά τεράστια γνώση, όμοια με εκείνη την οποία κατακτά και απολαμβάνει όποιος έχει αναρριχηθεί στους απώτερους αναβαθμούς μιας πολύ ψηλής Κλίμακας. Τί απαιτείται, λοιπόν, προκειμένου ο άνθρωπος να κτίσει μέσα του την κατά Χριστόν γνώση, άρα και την Γνώση του Χριστού; Τί απαιτείται, ώστε να κατακτήσει την κατά Χριστόν θεωρία, άρα και την Θεωρία του Χριστού; Τί χρειάζεται για να εφαρμόσει αυτά τα δύο (Γνώση και Θεωρία) στη ζωή του, ώστε να φθάσει την κατά Χριστόν Πραξη, να εν-Χριστωθεί, δηλαδή, να πολιτεύεται ως εν-Χριστωμένος άνθρωπος; Την απάντηση σε όλα δίνει μονολεκτικώς ο Ανδρέας Κρήτης: «Ανακαινίσθητι». Σπεύσε, λέει, αδερφέ, να γίνεις καινός, καινούριος άνθρωπος, ό,τι και αν αυτό σημαίνει και συνεπά- γεται εν Χριστώ, ειδάλλως η Κλίμακα της ευσέβειας δεν ανεβαίνεται.
Αλλά, ο ιερός μελωδός προχωρεί σε ένα ακόμη συμβολισμό της Κλίμακας. Ο μέγας Πατριάρχης Ιακώβ χτίζει διά της παιδοποιίας δώδεκα υιών μία άλλη κλίμακα αναβάσεως: «ΤουςδώδεκαΠα-τριάρχας,ομέγαςενΠατριάρχαιςπαιδοποιήσας,μυστικώςεστήριξέσοικλίμακαπρακτικής,ψυχήμου,αναβάσεως, τους παίδας ως βάθρα, τας βάσεις ως αναβάσεις πανσόφως υποθέμενος.» Κάθε γιός και μια «μυστική» βαθμίδα αναβάσεως, η οποία προσφέρεται από τον Πατριάρχη σε όλους τους απογόνους του (ως εμάς, προσωπικά, και έως του αιώνος) ως μέσο ανάβασης στην πρακτική αρετή.
Ποια παράδοση, άραγε, υιοθετεί και ακολουθεί ο Ανδρέας Κρήτης στους ανωτέρω συμβολισμούς του περί Κλίμακος; Κατά προσωπική εκτίμηση, έχει επηρεαστεί βαθύτατα και μεταφέρει την ασκητική διδασκαλία και παράδοση ενός προγενεστέρου του μεγάλου πατρός, του Οσίου Ιωάννου του Σιναΐτου, του λεγομένου «της Κλίμακος». Ένα σχεδόν αιώνα πριν τον Μεγάλο Κανόνα έχει γραφεί και είναι ιδιαίτερα διαδεδομένο το περίφημο ασκητικό σύγγραμμα του Ιωάννου, «Κλίμαξ τωνΑρετών». (Γράψαμε σχετικά την προηγούμενη Κυριακή). Στο έργο αυτό, υπενθυμίζω, ο Ιωάννης της Κλίμακος περιγράφει την πορεία του πιστού προς απόκτηση αρετών ως μια νοητή Kλίμακα 30 «Aναβαθμών», η οποία θεμελιώνεται στη βάση της «αποταγής»και κορυφώνεται στην αγάπη, το απώτερο στάδιο ενώσεως με τον Άγιο Τριαδικό Θεό. Γένοιτο!
